Aspekty prawne przemocy domowej 
- 28.02.2012
- Porady specjalistów
- 7665 czytań
- 1 komentarz
Wstęp
Od kiedy w społeczeństwie polskim zaczęto głośno mówić o zjawisku przemocy domowej, o jej konsekwencjach natury psychicznej, pojawia się problem, w jaki sposób skutecznie pomagać ofiarom. Wielu profesjonalistów, mimo znakomitego przygotowania do interwencji psychologicznej, mają trudności w poruszaniu się w zagadnieniach prawnych. Celem tego opracowania jest przybliżenie profesjonalistom, pracownikom służby zdrowia prawnego aspektu przemocy domowej.
Należy zdać sobie sprawę z tego, że prawo jako najbardziej klarowny instrument przeciwstawienia się przemocy nie jest jedynym sposobem na jej powstrzymanie. Za takim stwierdzeniem kryje się wiele przewidywalnych aspektów. Jednym z tych aspektów jest fakt, że każda interwencja niesie ze sobą konsekwencje niszczące rodzinę. Należy dokładnie zdać sobie z tego sprawę i wybierać za każdym razem mniejsze zło. Nie jest rzeczą prostą przerwanie przemocy chociażby, dlatego, że wymiar sprawiedliwości niechętnie stosuje sankcje w postaci zatrzymania sprawcy przemocy. Nie dysponuje też właściwym programem natychmiastowej pomocy ofiarom nawet, kiedy ofiarami przemocy stają się dzieci, osoby starsze, niedołężne. Należy też zwrócić uwagę na czas, jaki upływa od momentu zgłoszenia przestępstwa do momentu wyrokowania i wyroku. Sam wyrok też w wielu przypadkach nie poprawia sytuacji psychologicznej. Jedynie to, co zmienia, to konsekwencje wynikające z wyroku sądowego. Niekiedy samo postępowanie przygotowawcze i okres wyrokowania staje się karą, nie tylko dla sprawcy przemocy, ale także dla ofiar i osób najbliższych.
Polskie prawo wyraźnie wskazuje, że krzywdzenie członków rodziny jest przestępstwem i jak każde inne podlega karze. Każda osoba, która doznaje krzywdy (przemocy) ma prawo do ochrony, do powstrzymania czynnej przemocy. Ofiara przemocy w momencie decyzji o jej przerwaniu ma za sobą na ogół przykre doświadczenia, wynikające z jednej strony z bezskutecznych własnych działań, prowadzących do powstrzymania przemocy, z drugiej strony płynących ze strony różnego rodzaju instytucji, mających przeciwdziałać temu zjawisku. Niekiedy musi przełamać stereotypowe poglądy społeczne na temat przemocy. Musi przestać obarczać się odpowiedzialnością za doznane krzywdy. Bardzo wyraźnie należy podkreślić, że żadne zachowanie ofiary nie usprawiedliwia przemocy i nie upoważnia do przemocy.
Długotrwała przemoc rodzi w ofierze określone skutki psychiczne: strach, wstyd, bezradność. Dlatego też pomoc ofiarom przemocy powinna iść wielotorowo. Z jednej strony oddziaływania psychologiczne, a z drugiej prawne. Jednym z podstawowych aspektów oddziaływania jest powstrzymanie przemocy. Przerwanie przemocy jest podstawowym warunkiem do tego, aby można ofierze pomagać. Jest też jednym z najtrudniejszych aspektów interwencji. Innym aspektem jest pomoc psychologiczna, która powinna koncentrować się między innymi na zrozumieniu sytuacji, w jakiej się znalazła ofiara, przejściu przez poczucie krzywdy, winy, chęci odwetu i rozpaczy.
W oddziaływaniu psychologicznym należy stale pamiętać, aby przez te oddziaływania nie dokonywać wtórnego zranienia (między innymi: wytykanie bezskuteczności dotychczasowego działania, oceniania postępowania, ośmieszania), które skutkują wycofaniem się z przyjmowania takiej pomocy. Najskuteczniej można pomóc wówczas, gdy uwzględnia się zasoby zewnętrzne (zaplecze materialne) i wewnętrzne (psychiczne) ofiary. Zasoby te mogą stać się doskonałą podbudową do podejmowania ważnych życiowych decyzji. Staną się elementem zdrowienia i odzyskania utraconej mocy osobistej.
Najogólniej można stwierdzić, że każdy człowiek ma prawo do bezpieczeństwa, godności i nienaruszalności mienia. Każde naruszenie tego prawa może być ścigane przez prawo pod warunkiem, że zostanie zgłoszone właściwym organom ścigania - prokuraturze lub policji.
Przestępstwo przeciwko rodzinie
Na wstępie należy przybliżyć pojęcie "osoby najbliższej" w rozumieniu prawa karnego. Nie jest to równoznaczne z potocznym rozumieniem tego terminu. Podmiot ten jest określony w art. 115 §11 KK poprzez zaliczenie do osoby najbliższej: małżonka, wstępnych (rodziców i dziadków), zstępnych (dzieci i wnuki), rodzeństwa, powinowatych (członków rodziny współmałżonka) w tej samej linii i stopniu, osoby pozostającej w stosunku przysposobienia i jej małżonka, a także osoby pozostające we wspólnym pożyciu (konkubent i konkubina).
(...)
Przestępstwo przeciwko dziecku
Jednym z aktów przemocy wobec dziecka jest brak zabezpieczenia środków finansowych, umożliwiających prawidłowy jego rozwój, zdrowie, egzystencję oraz pozbawienia należytego kontaktu emocjonalnego z bliską osobą.
Ustawodawca w sposób jednoznaczny określa w art. 209 §1 KK, że "kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim na mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega karze...."Chodzi tu o alimentację nie tylko dzieci, ale również rodziców lub inne osoby najbliższe. Zjawisko uchylania się od tego obowiązku jest przemocą. Innym zjawiskiem, o którym mówi art. 210 §1 KK., jest brak troski, "Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze..."
Jednym z najbardziej krzywdzÄ…cych dzieci dziaÅ‚aniem przestÄ™pczym jest czyn opisany w art. 211 KK, "Kto wbrew woli osoby powoÅ‚anej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje maÅ‚oletniego poniżej lat 15 albo osobÄ™ nieporadnÄ… ze wzglÄ™du na jej stan psychiczny lub fizyczny podlega karze...” Oznacza to nie mniej ni wiÄ™cej to, że bez stosownego orzeczenia lub wyroku sÄ…du czynić tego nie wolno, nawet wówczas, kiedy stosujÄ…cymi przemoc sÄ… faktyczni opiekunowie.
Każda osoba fizyczna, nawet wybrana przez dziecko - ofiarę przemocy, udzielając mu schronienia wbrew woli prawnych opiekunów - narusza prawo. Pomocy takiej może jedynie udzielić osoba prawna (schronisko, izba dziecka, pogotowie opiekuńcze). Wyjściem z takiej sytuacji jest natychmiastowe postanowienie lub orzeczenie właściwego sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej.
(...)
Ofiara przemocy w trakcie czynności prawnych
W art. 15 ust.1 pkt. 3 ustawa z 6 kwietnia 1990r. "o Policji" wyraźnie zapisano, że "policja ma prawo zatrzymać osoby stwarzające w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia." Warto w tym momencie nieco więcej miejsca poświęcić temu zagadnieniu chociażby, dlatego, że policjant jest pierwszym na ogół przedstawicielem prawa wzywanym w sytuacji przemocy domowej. Głównym zadaniem policji przy interwencji jest przede wszystkim przerwanie aktu przemocy, zapobieżenie popełnieniu przestępstwa w przyszłości i ostatecznie ściganie sprawców. Aby skutecznie domagać się pomocy warto jest zapoznać się z tym, czego można oczekiwać. Każda osoba wzywająca policję ma prawo do:
1. Uzyskania od interweniujących policjantów zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa. Nie chodzi tu w tym wypadku o stan nietrzeźwości, który według prawa nie jest przestępstwem, a o skutki tego stanu. Odizolowanie sprawcy przemocy jest tu najskuteczniejszym sposobem doraźnej pomocy.
2. Informacji o funkcjonariuszach udzielających pomocy (nr identyfikacyjny, nazwę i siedzibę jednostki, która podejmuje interwencję). O takie informacje można już domagać się już przy zgłoszeniu telefonicznym. Znając dane służbowe policjanta można w każdej chwili zgłosić go na świadka.
3. Wykonania notatki o interwencji, która może posłużyć w późniejszym okresie jako dowód w sprawie sądowej.
4. Złożenia skargi na czynności policyjne.
Policjant z mocy Ustawy ma obowiÄ…zek:
1. Zapewnić bezpieczeństwo pokrzywdzonym.
2. Dokonać zapisu służbowego, które może być wykorzystane w sprawie.
3. W ramach działalności prewencyjnej ma obowiązek przekazać sprawę do zainteresowania policjantom dzielnicowym.
(...)
Dowody w sprawie o znęcanie się psychiczne i fizyczne
Generalnie można stwierdzić, że dowodem w sprawie może być każde świadectwo mówiące o ciągłej przemocy stosowanej przez sprawcę.
1. Zeznania świadków. Świadkiem może być każda osoba (na ogół jednak pełnoletnia), która była naocznym obserwatorem aktu lub aktów przemocy, może słyszeć odgłosy przemocy lub wysłuchać od ofiary skarg i opisu zdarzeń. Jeśli osoba poszkodowana wie, że zeznania świadka pomoże w sprawie może zgłosić go bez pytania o zgodę. Stawiennictwo świadka jest obowiązkowe, a za składanie fałszywych zeznań grozi kara. Zeznania świadka w uzasadnionych przypadkach mogą być utajnione.
2. Dowodem może być również nagranie magnetofonowe i pisemny opis zdarzenia
przedstawionego na taśmie.
3. Dowodem stają się również zniszczone przedmioty, ślady krwi, fotografie mieszkania
ze śladami awantury oraz naoczni świadkowie takiego stanu.
4. Bardzo istotnym dowodem w sprawie są świadectwa lekarskie o obrażeniach doznanych
przez ofiarę. Nie musi to być świadectwo wystawione tylko i wyłącznie przez biegłego
lekarza sądowego. Należy zadbać jedynie o to, aby lekarz w karcie pacjenta zaznaczył
okoliczności powstania obrażeń (podawane przez pokrzywdzonego). Dobrze jest, jeśli lekarz określi, w jakim stopniu nastąpiło naruszenie czynności ciała i na jaki okres. W tym miejscu należy wskazać, że w przypadku przestępstwa znęcania się opisanego w art. 207 §1 KK nie jest wymagane, by działanie sprawcy spowodowało jakiekolwiek obrażenia u ofiary. Tym samym, jeżeli przemoc polega, np. na popychaniu albo takim zadawaniu uderzeń, by nie pozostawić śladów, nie powinno to powstrzymywać osoby pokrzywdzonej od złożenia zawiadomienia, a do wszczęcia postępowania nie jest konieczne świadectwo lekarskie.
5. Dowodem też są notatki policyjne z interwencji. Utrwalanie i zbieranie dowodów aktów przemocy nie zależy od późniejszego ich wykorzystania. Mogą one służyć nie tylko w jednej sprawie, chociażby karnej. Można je ze skutkiem wykorzystać w postępowaniu cywilnym czy tez administracyjnym.
(...)
Andrzej Lipczyński
Do całości artykułu zapraszam na stronę
Link
